PIF PAF IN PIACH

Teatr Żydowski im. Ester Rachel i Idy Kamińskich przygotował wyjątkowe wydarzenie - performance "Pif paf in piach" - teatralne spotkanie z niezwykłymi postaciami warszawskiego getta w zakamarkach trzypiętrowego budynku Reduty Bankowej przy ulicy Bielańskiej 10 w Warszawie.

„PIF PAF IN PIACH” w reżyserii Gołdy Tencer we współpracy z Karoliną Kirsz, według tekstów przygotowanych przez Remigiusza Grzelę, Karolinę Kirsz, Piotra Pazińskiego, Pawła Szapiro, Bellę Szwarcman-Czarnotę, Gołdę Tencer, Różę Ziątek-Czarnotę i Agnieszkę Żółkiewską. Performance odbędzie się w dniu 10 października w godzinach - od 17.00 do 20.00 w budynku Reduty Banku Polskiego, przy ulicy Bielańskiej 10 w Warszawie. Wstęp wolny.

- Warszawskie getto żyło. Warszawskie getto tańczyło. Warszawskie getto się śmiało. Zanim upomniała się o nie śmierć, pulsowało w nim życie, ludzkie namiętności i wola przetrwania. W żydowskiej dzielnicy działało około 60 teatrów, kabaretów, rewii, świetlic oraz kawiarni, restauracji, dających własny program artystyczny, w których ludzie starali się zapomnieć o codziennym koszmarze otaczającego świata. Tworzyli tam artyści, pisarze, poeci, muzycy, śpiewacy, grali aktorzy… Do najbardziej znanych należeli Władysław Szpilman, Jerzy Jurandot, Stefania Grodzieńska czy Wiera Gran, ale było też wielu, wielu innych… Poznajcie ich. Zabierzemy Was na spacer po trzypiętrowym budynku Reduty Bankowej, w którego zakamarkach czają się niezwykłe postacie, cienie świata, który uległ Zagładzie - zaprasza Gołda Tencer, dyrektorka Teatru Żydowskiego, pomysłodawczyni, scenarzystka i reżyserka performance'u.

Ze względu na ogromne zainteresowanie performance'm, zapraszamy na "Pif Paf in piach" - w czwartek, 10 października w godzinach, od 17:00 do 20:00 w Reducie Banku Polskiego przy ul. Bielańskiej 10.  Wstęp wolny! 

Scenariusz i reżyseria: Gołda Tencer

Współpraca reżyserska: Karolina Kirsz

Scenografia i kostiumy: Ewa Łaniecka

Opracowanie muzyczne: Teresa Wrońska

Ruch sceniczny: Agnieszka Konopka

Organizatorzy: Fundacja Shalom oraz Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich – Centrum Kultury Jidysz

Honorowy patronat Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy Rafała Trzaskowskiego

Partnerzy: Muzeum Getta Warszawskiego, Żydowski Instytut Historyczny

Podziękowania dla Duśki Markowskiej i Dawida Szurmieja.

Podziękowania dla Teatru H.CH. Andersena w Lublinie za wypożyczenie lalki Weroniki według projektu Cezarego Sielickiego, ze spektaklu „Podwójne życie Weroniki” w reż. Krzysztofa Rzączyńskiego.

"PIF PAF IN PIACH" - performance od lat 12. 

POSTACI Z WARSZAWSKIEGO GETTA: 

Marysia Ajzenstadt (1921 lub 1922 Warszawa – 08.1942 Warszawa) – śpiewaczka.  Od dziecka związana z muzyką, jej ojciec Dawid był kompozytorem i dyrygentem. Debiutowała w grudniu 1940 r. w Teatrze Melody Palace. Później śpiewała na różnych scenach getta w różnym repertuarze – arie operetkowe, pieśni żydowskie. Brała udział w koncertach charytatywnych oraz z okazji świąt. Zwano ją „słowikiem getta warszawskiego”. Na początku sierpnia 1942 r., w czasie akcji likwidacyjnej getta, została zabrana z rodzicami na Umschlagplatz. Najprawdopodobniej została na miejscu zastrzelona.

Rachela Auerbach  (8.12.1899 – 31.05.1976) pisarka, poetka, krytyczka i diarystka. Tworzyła zarówno po polsku jak i w jidysz. Jako poetka zadebiutowała w 1925 roku na łamach lwowskiego dziennika „Chwila”. W 1933 roku przeprowadziła się do Warszawy. Pracowała jako dziennikarka, tematyka jej artykułów dotyczyła często kultury żydowskiej, poświęcała także wiele uwagi kobietom-twórczyniom. Zajmowała się także tłumaczeniem prozy z jidysz na polski oraz z polskiego na jidysz. Jeszcze przed zamknięciem getta, w ramach akcji ratowania kadr żydowskiej inteligencji, objęła kierownictwo kuchni ludowej na ulicy Leszno 40. W połowie 1941 roku dołącza do organizacji Oneg Szabat, której celem było udokumentowania życia w getcie. Świadectwem tego okresu są jej Pisma z getta warszawskiego, ocalone w tzw. archiwum Ringelbluma, a wydane w 2016 roku. Przeżyła Wielką Akcję w 1942 roku, w marcu 1943 roku wyszła na aryjską stronę, ukrywała się m.in. w warszawskim zoo. Przez cały okres 1942–1944 pisała, choć teksty te ukazały się dopiero po wojnie. W 1950 roku wyemigrowała do Izraela.

Adina Blady-Szwajger  (21.03.1917 Warszawa – 19.02.1993 Łódź) pediatrka, lekarka szpitala dziecięcego w getcie warszawskim, łączniczka Żydowskiej Organizacji Bojowej. Przed wojną rozpoczęła studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszwskiego. Po wybuchu wojny razem z mężem uciekła na wschód, ale wróciła do Warszawy w grudniu 1939 roku. Od marca 1940 pracowała w Szpitalu Dziecięcym im. Bersohnów i Baumanów przy ulicy Siennej. Opiekowała się dziećmi z gruźlicą, tyfusem oraz chorobą głodową. W 1942 roku podczas Wielkiej Akcji Likwidacyjnej razem z innymi lekarzami, podała dzieciom śmiertelną dawkę morfiny, aby oszczędzić im śmierci w męczarniach. W styczniu 1943 roku wyszła z getta na aryjską stronę i współpracowała z Żydowską Organizacją Bojową jako łączniczka – zdobywała pieniądze, fałszywe dokumenty, a przed wybuchem powstania szmuglowała broń do getta. Przeżyła wojnę. Jej córką jest Alina Świdowska - aktorka Teatru Żydowskiego. 

Diana Blumenfeld (01.04.1903 Warszawa – 03.09.1961 Nowy Jork) – aktorka, śpiewaczka.  Od lat 20. XX w. związana ze sceną żydowską, występowała m.in. w Warszawie, Krakowie. Grała też w filmach jidysz. W czasie II wojny występowała z mężem Jonasem Turkowem w getcie warszawskim, m.in. w teatrze Eldorado oraz Feminie. Została wywieziona do obozu na Majdanku.  

Hilel Cejtlin - (1872 Korma, gub. mohylewska – 1942 Warszawa? Treblinka?) – myśliciel, pisarz, krytyk literacki, publicysta. Przeniósł się najpierw do Wilna (wydawał tam czasopismo „Ha-Zman”), potem do Warszawy (1906), gdzie współpracował z dziennikami „Hajnt” i „Der Moment” oraz prowadził salon literacki przy ul. Śliskiej. Wywierał wielki wpływ na żydowską inteligencję. W jego kręgu pojawiali się zarówno chasydzi, jak i misnagdzi, pisarze, politycy wszelkich niemal kierunków, przyciągani przez osobowość tego nowoczesnego „proroka”. Podczas II wojny światowej w getcie warszawskim kontynuował pracę literacką (m.in. przełożył na język jidysz Psalmy), lecz jego rękopisy zaginęły. Podczas Wielkiej Akcji, w lipcu 1942 (bądź 11 IX t.r.) w tałesie udał się na Umschlagplatz i tam prawdopodobnie został zastrzelony przed wejściem do wagonu (niektóre źródła podają, że zginął dopiero w Treblince).

Adam Czerniaków – (30.11.1880 Warszawa – 23 lipca 1942) inżynier, senator RP, radny m.st. Warszawy, przewodniczący Judenratu.  Urodził się i mieszkał w Warszawie. Kształcił się w Polsce (Politechnika Warszawska, Wyższa Szkoła Handlowa) oraz za granicą (Politechnika w Dreźnie). Przed pierwszą wojną angażował się w działania niepodległościowe, należał do stronników Piłsudskiego. W niepodległej Polsce działał na rzecz społeczności żydowskiej, w latach 1931-1935 był senatorem z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Podczas okupacji stanął na czele Judenratu (Rady Żydowskiej)w warszawskim getcie. Współorganizował opiekę społeczną, popierał tworzenie podziemnego archiwum getta oraz opór cywilny, sprzeciwiał się zbrojnej walce z Niemcami. Odmówił podpisania obwieszczenia o przymusowym wysiedleniu Żydów z warszawskiego getta, które było tak naprawdę decyzją o deportacji do obozów zagłady. Pierwszego dnia Wielkiej Akcji popełnił samobójstwo, które przez niektórych było postrzegane jako akt odwagi, przez innych wyraz słabości.

Marek Edelman (01.01.1919? Homel – 02.10.2009 Warszawa) – działacz społeczny, polityczny, lekarz. Od dziecka związany z organizacjami bundowskimi. W czasie II wojny światowej przebywał w getcie warszawskim, pracował jako goniec i pomocnik w Szpitalu Bersohnów i Baumanów, zaangażowany w działalność podziemną współtworzył Żydowską Organizację Bojową, brał udział w powstaniu w getcie warszawskim, a 8 maja został ostatnim jego dowódcą. 10 maja 1943 r. wyszedł kanałami z getta. Walczył w powstaniu warszawskim. Po wojnie pracował jako lekarz-kardiolog.

Jerzy Jurandot, właśc. Jerzy Glejgewicht (19.03.1911 Warszawa – 16.08.1979 Warszawa) – poeta, satyryk, autor tekstów piosenek. Od lat 20. XX w. związany z kabaretami literackimi Warszawy. Jego piosenki i skecze wykonywały największe gwiazdy lat 20. i 30. W getcie warszawskim kierował Teatrem Melody Palace, a później Feminą. Latem 1942 r. kilka dni po wyjściu z getta żony, Stefanii Grodzieńskiej, wydostał się na „aryjską stronę” i razem ukrywali się pod Warszawą.

Stefania Grodzieńska (02.09.1914 Łódź – 28.04.2010 Konstancin Jeziorna)  - aktorka, satyryczka, pisarka. Karierę sceniczną rozpoczęła jako tancerka w teatrze, później trafiła do kabaretu Cyrulik Warszawski. W czasie II wojny trafiła z mężem, Jerzym Jurandotem do getta warszawskiego. Występowała w prowadzonym przez Jurandota teatrze Femina. Pisała w tym czasie wiersze zebrane w tomie „Dzieci getta”.

Josima Feldschuh (26.06.1929 – 21.04.1943) – wybitnie utalentowana młoda pianistka i kompozytorka.  Pierwszych lekcji gry na fortepianie udzielała jej mama. W wieku 5 lat Josima została okrzyknięta cudownym dzieckiem. Miała fenomenalną pamięć muzyczną. Grała Chopina, Bacha i Mendelssohna. W 1940 wraz z rodziną przeniosła się do getta warszawskiego. Tu miał miejsce debiut Josimy, podczas którego wykonała koncert Mozarta z orkiestrą getta warszawskiego. Rodzinie Josimy udało się wydostać z getta, dziewczynka jednak zmarła na zapalenie płuc w wieku 14 lat.

Wiera Gran, właśc. Dwojra Grynberg  (20.04.1916 Białystok? – 19.11.2007 Paryż) – pieśniarka. Gran debiutowała na scenach kawiarni warszawskich w latach 30. W czasie II wojny, w getcie warszawskim, występowała przede wszystkim w kawiarni „Sztuka”. Wyszła z getta 2 sierpnia 1942 r., potem ukrywała się w Warszawie i okolicach. Do końca życia zmagała się z oskarżeniami o współpracę z hitlerowcami.

Janusz Korczak, właśc. Henryk Goldszmit (22.07.1878 Warszawa – 07?.08.1942 Treblinka) – lekarz, pedagog, pisarz.  Twórca Domu Sierot dla dzieci żydowskich (przy ul. Krochmalnej 92 w Warszawie), wychowawca dzieci i prekursor działań na rzecz praw dziecka. Był autorem wielu książek dla dzieci oraz publikacji o tematyce pedagogicznej. W czasie II wojny światowej musiał przenieść się ze sierocińcem na teren getta. Ze swoimi podopiecznymi przebywał do akcji likwidacyjnej i razem z nimi wyruszył na Umschlagplatz. 

Jicchak Levi (1887 Warszawa – lato 1942 Treblinka?) - Urodził się w Warszawie. W 1907 roku został aktorem i wstąpił do trupy grającej w języku jidysz, objeżdżał z nią europejskie miasta. W okresie od października 1911  do połowy 1912 roku, trupa występowała w Pradze, gdzie Levi poznał i zaprzyjaźnił się z Franzem Kafką. Podczas wojny znalazł się w warszawskim getcie, jego dokładne losy nie są znane, najprawdopodobniej został deportowany latem 1942 roku i zginął w obozie w Treblince.

Abraham Lewin (1893 Warszawa - styczeń 1943) – nauczyciel. Przed wojną pracował jako nauczyciel języka hebrajskiego. Angażował się w działalność organizacji syjonistycznych w Polsce, pracował w warszawskim oddziale Instytutu JIWO (Żydowskiego Instytutu Naukowego). W trakcie wojny znalazł się w warszawskim getcie, pracował w Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Od stycznia 1942 roku należał do Oneg Szabat, pracował przy tworzeniu podziemnego archiwum warszawskiego getta. W getcie pisał dziennik, który dokumentował codzienne życie żydowskiej społeczności przed Wielką Akcją, a także przebieg masowej deportacji i późniejsze życie w getcie szczątkowym. Nieznane są okoliczności jego śmierci, pamiętnik urywa się na wpisie z 16 stycznia 1943 roku.

Emanuel Ringelblum (21.11.1900 Buczacz – 07?.03.1944 Warszawa) – historyk, pedagog. Absolwent Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego, pracę naukową kontynuował w Żydowskim Instytucie Naukowym oraz Sekcji Historycznej JIWO. Uczył też w szkole oraz angażował się społecznie. W czasie II wojny światowej, po powstaniu getta warszawskiego Ringelblum zorganizował tajne Archiwum, którego współpracownicy dokumentowali Zagładę Żydów. W lutym 1943 r. wydostał się z rodziną z getta i ukrywał się na warszawskiej Ochocie. 7 marca 1944 r. na skutek denuncjacji kryjówka została odkryta przez Niemców. Ringelblum z żoną i synem został rozstrzelany najprawdopodobniej na ruinach getta.

Władysław Szpilman (05.12.1911 Sosnowiec – 06.07.2000 Warszawa) – pianista, kompozytor. Przed II wojną Szpilman był etatowym pianistą Polskiego Radia, autorem szlagierów.  W czasie wojny trafił do getta, utrzymywał się z gry w kawiarniach. Latem 1942 r. stracił całą rodzinę. Później pracował w szopie,  na początku 1943 r. wydostał się z getta i dzięki pomocy wielu osób ukrywał się w różnych miejscach na terenie Warszawy.

Jonas Turkow (15.02.1898 Warszawa – 01.12.1988 Tel Awiw) – aktor, reżyser. Turkow rozpoczął karierę aktorską w teatrze Kamińskich, występował też w filmach jidysz. W czasie wojny, od 1940 r. przebywał w getcie warszawskim. Występował na scenach teatralnych getta, często u boku żony, Diany Blumenfeld. Współpracował z tajnym Archiwum Getta Warszawskiego. W 1943 r. wydostał się z getta na „stronę aryjską”, ukrywał się do wyzwolenia. 

Ina Holska – (1921 -  wiosna 1943) tancerka, aktorka. Właściwie nazywała się Celina Enholc. Była uczennicą Ireny Prusickiej. Niewiele wiadomo o jej życiu przed wojną. W getcie zajmowała się działalnością artystyczną, tańczyła i grała na scenie. Występowała m.in. na scenie Feminy – to było dobrze płatne zajęcie, dzięki swojej pracy utrzymywała rodzinę. Udało jej się przetrwać do 1943 roku, podczas powstania w getcie ukrywała się, pojmana przez nazistów trafiła na Umschlagplatz, razem z kuzynką udało jej się uciec z pociągu do obozu, razem ukrywały się po aryjskiej stronie. Jej stan psychiczny jednak stale się pogarszał, ujęta przez Niemców w pociągu jadącym do Warszawy, najprawdopodobniej samą siebie zdekonspirowała jako Żydówkę, krzycząc do nich o swoim pragnieniu życia. Okoliczności śmierci nie są pewne, najprawdopodobniej rozstrzelano ją na miejscu.

Gela Seksztajn (1904 Warszawa - 21.04.1943 Warszawa) – malarka.  Po wybuchu wojny trafiła z mężem, nauczycielem Izraelem Lichtensztajnem, do getta. Uczyła rysunku w szkole. Malowała, dokumentując straszny los dzieci żydowskich. W 1942 r. ukryła swoje obrazy i rysunki w skrzyni Archiwum Getta Warszawskiego. Zginęła z córką i mężem na początku powstania w getcie w kwietniu 1943 roku.

Gerszon Sirota (1874 Odessa – 19.04.1943 Warszawa) – kantor, śpiewak.  Sirota był światowej sławy śpiewakiem, nadkantorem Wielkiej Synagogi w Warszawie. Zwano go „żydowskim Caruso”. Występował i nagrywał płyty w Stanach Zjednoczonych i w Europie. Kiedy wybuchła wojna, przebywał w Warszawie. Nie skorzystał z możliwości opuszczenia getta zaproponowanej przez Niemców, chciał zostać z rodziną. Koncertował w getcie. Zginął w kwietniu 1943 r. w czasie powstania w getcie.

Henryka Łazowertówna (19.06.1909 Warszawa –  sierpień? 1942 Treblinka) poetka.  Do wybuchu wojny działała przede wszystkim jako poetka oraz pisarka, jej twórczość należała do kręgu Skamandra. Po wybuchu wojny znalazła się w getcie warszawskim, zaangażowała się w działalność charytatywną, pracowała dla CENTOSu. Emanuel Ringelblum wciągnął ją do prac Samopomocy Żydowskiej, później włączyła się także w prace nad archiwum getta. Jej najbardziej znanym utworem z tego okresu jest wiersz Mały szmugler. Podczas Wielkiej Akcji latem 1942 roku trafiła na Umschlagplatz, miała możliwość ucieczki ale odmówiła, ponieważ nie chciała rozdzielać się z matką. Zginęła w obozie w Treblince, dokładna data śmierci nie jest znana.

Menachem Kipnis (1878 Uszomir – 15.05.1942 Warszawa) kantor, badacz i popularyzator muzyki żydowskiej.  Był tenorem. Wykształcony muzycznie, podróżował występując w synagogach na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Był jedynym Żydem, który został przyjęty do chóru Teatru Wielkiego, występował na jego scenie od 1902 do 1918 roku. Podczas swoich podróży zbierał i badał pieśni ludowe polskich Żydów, które później wydał w dwóch zbiorach. W dwudziestoleciu międzywojennym działał na rzecz żydowskiej społeczności, należał do współtwórców Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej w Warszawie.  W czasie okupacji trafił do warszawskiego getta, gdzie organizował pomoc materialną dla artystów. Zmarł na wylew krwi do mózgu w maju 1942 roku.

Władysław Szlengel (1912?1914? Warszawa – 8.05.1943 Warszawa) poeta.  Pisał i publikował przez całe lata trzydzieste, choć jego twórczość nabrała większego rozgłosu dopiero po 1937 roku. Pisał również dla radia, kabaretu oraz piosenki, głównie popularna tanga. Po wybuchu wojny przedostał się na wschód, najpierw do Białegostoku, później do Lwowa. W 1941 roku wrócił do Warszawy i zamieszkał w getcie. Działał w kawiarni Sztuka, ważnym ośrodku kulturalnym getta. Był autorem wierszy dokumentujących Zagładę, które krążyły wśród mieszkańców getta czytane i recytowane podczas wieczorów literackich. Współpracował z Oneg Szabat. Był twórcą Żywego Dziennika – elementu programu w kawiarni Sztuka – który był kroniką getta, w żartobliwej, kabaretowej formie komentowano tam trudną rzeczywistość getta. Szlengel zginął podczas powstania w getcie, ukrywał się w bunkrze na Świętojerskiej 36, wykryty przez Niemców, został rozstrzelany 8 maja 1943 roku.

Icchak Kacenelson (1.07.1886 Korelicze – 1.05.1944 Auschwitz) poeta i dramatopisarz. Debiutował w 1904 roku. W tym okresie życia pisał pieśni, baśnie oraz utwory sceniczne dla dzieci i młodzieży. W trakcie okupacji niemieckiej trafił do getta warszawskiego. Należał do grupy Oneg Szabat, zajmował się dokumentowanie zagłady i cierpienia Żydów w getcie. Walczył w powstaniu w getcie, a po jego upadku przeszedł na stronę aryjską i ukrywał się razem z synem. W 1943 roku należał do osób, które zostały wywabione z ukrycia zapewnieniami, że będą mogły wyjechać z Generalnej Guberni na zagranicznych paszportach – tzw. sprawa Hotelu Polskiego. Kacenelson otrzymał paszport Hondurasu i został wywieziony do obozu internowania we Francji, z którego ostatecznie trafił do Auschwitz, w którym zginął jeszcze w dniu przybycia, 1 maja 1944 roku.

Lejb Szur - przed wojną wydawca książek "Tomor", w getcie zbierał i gromadził cenne książki żydowskie, które chciał uratować. Lejb chodził całymi dniami po ulicach, gdzie stali sprzedawcy starych książek i makulatury (Nowolipki, między Zamenhofa a Karmelicką, Leszno przy Karmelickiej, Orla koło Leszna, Grzybowska przy Ciepłej) Gdy znajdował, oddawał za książki ostatnie grosze, nie mając później na chleb. Kiedy zrozumiał, że nie będzie w stanie zebrać i  uratować księgozbioru, popełnił samobójstwo.

Róża Simchowicz (1887 Słuck –  koniec listopada 1941 Warszawa) pedagożka, psycholożka i działaczka społeczna.  Ukończyła studia na uniwersytecie i instytucie pedagogicznym im. Jeana-Jacques’a Rousseau. W międzywojniu zajmowała się kwestią kształcenia nauczycieli, uczyła języków obcych. Podczas okupacji trafiła do warszawskiego getta, gdzie zajmowała się najbiedniejszymi dziećmi w ramach pracy w CENTOSie. Pracowała dla dzieci i wśród dzieci, co sprawiło, że zaraziła się tyfusem i zmarła, pochowano ją 2 grudnia 1941 roku na cmentarzu żydowskim.

Pola Braun (1910 – 3.11.1943) poetka, kompozytorka, autorka tekstów kabaretowych i piosenek. Właściwie Paulina Braunówna. Przed wojną pracowała w redakcji „Szpilek” oraz występowała jako artystka kabaretowa. W trakcie okupacji trafiła do getta warszawskiego. Występowała wówczas z komponowanymi przez siebie piosenkami, blisko współpracowała z Dianą Blumenfeld dla której specjalnie komponowała. Śpiewała o życiu w getcie, żydowskiej tożsamości, a później o deportacji. Przetrwała Wielką Akcję latem 1942 roku, dopiero po stłumieniu powstania w getcie, w maju 1943 roku została wywieziona do obozu koncentracyjnego w Majdanku. Zginęła w ramach akcji egzekucyjnej Erntefest 3 listopada 1943 roku.

Stefania Wilczyńska (26.05.1886 Warszawa – 6?/7?.08.1942 Treblinka) pedagożka, bliska współpracowniczka Janusza Korczaka.  Po powrocie ze studiów w Belgii, jako wolontariuszka rozpoczęła pracę w przytułku dla żydowskich sierot. Poznała wówczas Janusza Korczaka, z którym nawiązała współpracę. Razem założyli i prowadzili Dom Sierot dla żydowskich dzieci w Warszawie, który działał w latach 1912-1942. Była wspaniałą organizatorką, stawiała dobro dzieci na pierwszym miejscu, wychowywała swoich podopiecznych nowoczesnymi metodami. Podczas wojny nie opuściła swoich podopiecznych, nadal prowadziła Dom Sierot, razem z nimi zginęła w sierpniu 1942 roku po wywózce do Treblinki.

Szmul Tencer (17.11.1902 Łuków – 17.05.1971 Łódź) kupiec, ojciec Gołdy Tencer.  Urodził się w Łukowie, gdzie aż do pogromu w 1920 żyła cała jego rodzina, później przenieśli się do Siedlec. Nie wiadomo, kiedy przeprowadził się do Warszawy, przed wojną był ortodoksyjnym Żydem, mężem i ojcem. Prowadził sklep na ulicy Gęsiej. Podczas okupacji trafił do getta, gdzie zginęli jego najbliżsi. Razem z bratem wziął udział w powstaniu, w sierpniu 1943 roku, po stłumieniu powstania został wywieziony do Auschwitz. Przeżył wojnę.

Rubinsztajn – nazywany wariatem Getta. To właśnie on jest autorem powiedzenia: Pif Paf in piach.  - To ja, Rubinsztajn! Błazen i żebraków Król. Ja jestem mądry wariat. Ja zrobiłem karierę w getcie. Opowiadałem dowcipy ludziom konającym na ulicach getta i tym, którzy wkrótce mieli zamienić się z nimi miejscami. Nie ma już lepszych i nie ma gorszych. Równość w nieszczęściu, koniec. Ale głajch, ałe głach, wszyscy równi! Nikt nie przeżyje getta. Równość w umieraniu. Żywi zamienią się miejscami z umarłymi. Pif-paf w piach albo proszę Państwa do gazu…. Ale głajch, ałe głach, wszyscy równi!