Aktualności

Jesteś tutaj

Aktualności

140 rocznica urodzin Szolema Asza

2020-11-01

SZOLEM ASZ

Szolem Asz urodził się w pobożnej rodzinie żydowskiej w Kutnie 1 listopada 1880 roku. Odebrał tradycyjną edukację religijną. Miał nawet zostać rabinem. Jednak zbyt wiele uwagi poświęcał literaturze świeckiej, co przekreśliło jego karierę religijną. Musiał również opuścić rodzinny dom. Początkowo na życie zarabiał jako nauczyciel w miasteczku pod Kutnem. Następnie zamieszkał we Włocławku, gdzie utrzymywał się z pisania listów na zamówienie.

Zaczął też pisać własne utwory, na początku po hebrajsku. W 1900 r. zawiózł je do Icchoka Lejba Pereca. Perec ocenił je pozytywnie, ale zachęcił młodego literata do pisania w jidysz. Asz przeniósł się do Warszawy i jeszcze w tym samym roku wydał w gazecie „Der Jud” swoje pierwsze opowiadanie Mojszele. W kolejnych latach ukazały się zbiory opowiadań i po hebrajsku i w jidysz. W swoich tekstach poruszał problem biedy, braku perspektyw i deprawacji młodzieży. Znał to z obserwacji oraz z własnego doświadczenia. Sam był młodym mężczyzną, który „wyrwał się” z prowincji w poszukiwaniu lepszego życia. Perec otoczył go opieką, załatwił mu nawet odroczenie służby wojskowej. W 1908 r. Asz z Perecem brali udział w konferencji w Czerniowcach i razem walczyli o uznanie jidysz za język narodowy.

W 1903 r. Asz ożenił się z Matyldą – córką znanego tłumacza, nauczyciela hebrajskiego Menachema Mendla Szapiro. Małżeństwo z panną z bogatego domu oznaczało dla niego awans społeczny. Odtąd mógł się skupić wyłącznie na pisaniu.

W tym czasie Asz zaczął również pisać dramaty. Jego pierwsza sztuka Mitn sztrom (jid. Z prądem) o odchodzeniu młodego pokolenia od wiary została wystawiona w 1904 r. w Krakowie. Kolejne sztuki na ten temat - Meszijachs cajtn (jid. Czasy mesjasza) oraz Di jorszim (jid. Spadkobiercy) powstały w kolejnych latach. W 1907 r. Asz ukończył Got fun nekome (jid. Bóg zemsty), chyba najbardziej znane i kontrowersyjne jego dzieło. Asz poruszał w swoich utworach bardzo kontrowersyjne tematy (Motke ganew, Onkl Mozes). Pisał o problemie trudnych wyborów moralnych, ludzkiej chciwości, hipokryzji. Często wchodził w sferę tabu, za co wielokrotnie krytykowano go jako tego, który zrywa z wielowiekową tradycją czy wręcz nazywano go zdrajcą narodu.

Szolem Asz dużo podróżował - odwiedził Palestynę oraz Stany Zjednoczone. Tam zastał go wybuch I wojny światowej. Szybko otrzymał obywatelstwo amerykańskie i stałą pracę w redakcji „Forwerts”. Zaangażował się w tworzenie American Jewish Joint Distribution Committee (tzw. Jointu). Drukował także w warszawskiej gazecie „Hajnt”.

W 1923 powrócił do Warszawy. Utrzymywał kontakt z wieloma polskimi twórcami. W 1932 r. został wybrany na przewodniczącego Żydowskiego PEN Clubu, którego centralą była Warszawa. Wiele czasu spędzał podróżując po Europie.

Jego utwory były publikowane w innych językach a także wystawiane na różnych scenach. Got fun nekome jako pierwszy wystawił po niemiecku Max Reinhardt jeszcze w 1910 r., a w 1922/23 r. sztukę wystawiono po angielsku w Nowym Jorku.

Na przełomie lat 20. i 30. XX w. Asz pisał trylogię Farn mabl (jid. Przed potopem) złożoną z opowieści o trzech miastach – Petersburgu, Moskwie i Warszawie. Po ukończeniu (1932 r.) została od razu przetłumaczona na kilka języków, w tym na polski oraz angielski.

W 1938 r., kiedy w Europie wzrastało napięcie polityczne, Asz wyjechał ponownie do Stanów Zjednoczonych. W tym czasie Asz zaczął w swoich utworach zastanawiać się nad podobieństwami judaizmu i chrześcijaństwa. Interesował się postacią Jezusa oraz apostoła Pawła (trylogia: Der man fun Naceres, Der apostel, Maria), podkreślał ich żydowskość.

Utwory były wydawane w czasie II wojny, a autora nie ominęły oskarżenia o nawoływanie do konwersji i apostazji.

Po wojnie Asz przeniósł się do Izraela, zamieszkał w Bat Yam, gdzie zmarł w 1957 roku.

Asz był kontynuatorem I. L. Pereca. Poszedł jednak krok dalej. Nie był już pisarzem żydowskim piszącym w jidysz. Stał się pisarzem europejskim czy nawet światowym piszącym w jidysz.