185. rocznica urodzin Mendele Mojchera Sforima

Mendele Mojcher Sforim a właściwie Szalom Jaakow Abramowicz urodził się 2 stycznia 1836 r. w Kopylu (obecnie Białoruś) w guberni mińskiej. Otrzymał tradycyjne wychowanie religijne, po ukończeniu chederu studiował w jesziwach, m.in. w Słucku i Wilnie. Później przez mniej więcej rok włóczył się po Litwie, Wołyniu i Podolu. Wrażenia z wędrówek, związane z tamtejszymi Żydami, opisał później w swoich utworach. 

W 1854 r. zamieszkał w Kamieńcu Podolskim, gdzie zaprzyjaźnił się z pisarzem i poetą oraz zwolennikiem haskali (żydowskiego oświecenia) Abrahamem Berem Gotloberem. Dzięki Gotloberowi poznał świecką literaturę, filozofię oraz język rosyjski. W 1857 r. w hebrajskojęzycznej gazecie „Ha-Magid” ukazał się jego pierwszy artykuł List o wychowaniu (Michtaw be-dwar ha-chinuch). Następnie przeniósł się do Berdyczowa, gdzie początkowo pisał po hebrajsku. Jego pierwsza książka, Miszpat Szalom,  została opublikowana w języku hebrajskim w 1860 roku. Następnie Mendele zaczął tworzyć w jidysz, aby dotrzeć do większej liczby czytelników. Jego najważniejsze utwory z tego okresu to: Dos klejne menczele (jid. Mały człowieczek, 1864); Dos winszfingerl (jid. Pierścionek zaręczynowy, 1865); Fiszke der krumer (jid. Kulawy Fiszke, 1869); Eltern un kinder (jid. Rodzice i dzieci, 1869); Di klijacze oder car balej-chajim (jid. Klacz albo cierpienie stworzeń, 1873); Masoes Benjomin ha-Szliszi (jid. Podróże Beniamina Trzeciego, 1879; wyd. pol. 1990). Pisał też dramaty: Di takse (jid. Taksa, 1869) i Der priziw (jid. Pobór, 1884). Pod koniec lat 80. XIX w. powrócił do pisania po hebrajsku. W ostatnim okresie swojej twórczości tłumaczył swoje utwory z jidysz na hebrajski. Ostatnie dzieła Sforima – Szlojme reb Chaims (jid. Szlojme, syn Chaima) oraz nieukończone wspomnienia Ba-jamim ha-hem (hebr. W owe dni) – są jego artystyczną autobiografią.

W latach 1869-1881 mieszkał w Żytomierzu, gdzie uczył się na rabina a w 1881 r. objął stanowisko dyrektora Talmud-Tory. Z Odessy wyjechał w 1905 r. na 2 lata do Szwajcarii, uciekając przed pogromami po nieudanej rewolucji 1905 roku. Zmarł w Odessie 8 grudnia 1917 roku. 

Mendele Mojcher Sforim był pierwszym tak znaczącym pisarzem tworzącym w jidysz, pierwszym, który przyczynił się do przekształcenia języka jidysz w narzędzie nowoczesnej literatury. Nie bez powodu został nazwany „dziadkiem literatury jidysz".