70 lat Teatru Żydowskiego

2 maja minęło 70 lat od momentu wydania przez Ministra Kultury i Sztuki rozporządzenia powołującego instytucję Państwowy Teatr Żydowski z siedzibą w Łodzi. W maju 1950 r. teatr żydowski był już stabilną instytucją z zespołem artystycznym, zapleczem technicznym oraz przede wszystkim z oddaną publicznością. Jednak sześć lat wcześniej, w 1944 r., w stopniowo wyzwalanej spod niemieckiej okupacji Polsce, mało kto wierzył, że uda się odbudować teatr żydowski. II wojna światowa przyniosła zagładę bujnemu żydowskiemu życiu teatralnemu na ziemiach polskich. Zamordowani zostali twórcy – literaci, reżyserzy, scenografowie oraz aktorzy, a przede wszystkim zginęła publiczność.

Nieliczni ocaleli twórcy zaczęli już jesienią 1944 r. organizować występy i pierwsze koncerty. Zaczęły powstawać chóry i kółka dramatyczne, a na przełomie 1945 i 1946 r. uformowały się pierwsze zespoły teatralne Zalmana Koleśnikowa i Symchy Natana. Centrum żydowskiego życia kulturalnego był wówczas Dolny Śląsk. Drugim miejscem, gdzie zaczęło tętnić żydowskie życie była Łódź. Latem 1946 r. na zjeździe Związku Artystów Żydowskich ustalono, że będą dwa teatry żydowskie – Dolnośląski Teatr Żydowski we Wrocławiu (pod kier. Jakuba Kurlendera, Icchaka Grudberga-Turkowa i Szeftela Zaka) oraz Teatr Żydowski w Łodzi (pod kier. Mojżesza Lipmana).

Ida Kamińska i Marian Melman po powrocie z ZSRR pod koniec 1946 r. aktywnie włączyli się w odbudowę życia teatralnego. Kamińska stanęła na czele teatru łódzkiego.

W drugiej połowie 1949 r. teatr żydowski, tak jak i wszystkie inne instytucje kultury, został upaństwowiony. W listopadzie 1949 r. powołano Państwowe Teatry Żydowskie z siedzibą we Wrocławiu z dwoma zespołami artystycznymi (Wrocław i Łódź). Teatr zyskał wsparcie finansowe państwa. Jednak podległość Ministerstwu Kultury i Sztuki oznaczała wpływ na intensywność prac (odgórne ustalanie rocznych norm – ilości premier, przedstawień oraz widzów) a także nadzór nad repertuarem. Dyrekcję teatru objął Marian Melman, kierownikiem artystycznym mianowano Idę Kamińską. W maju 1950 r. dokonano korekty tego rozporządzenia i powstał Państwowy Teatr Żydowski z siedzibą w Łodzi. Pięć lat później przeniósł się na stałe do Warszawy, do budynku przy ul. Królewskiej 13 w 1955 roku.

PTŻ wpisał się w życie kulturalne Polski jako prężna i otwarta instytucja, przyciągająca widzów i artystów nie tylko żydowskich. Był na tyle silnym tworem, że nawet masowa emigracja Żydów po 1968 r. nie zdołała go zniszczyć. Wyjechało wielu aktorów z Idą Kamińską na czele. W 1968 r. obowiązki dyrektora przejął Juliusz Berger, a rok później dyrektorem został Szymon Szurmiej. Za jego dyrekcji PTŻ przeprowadził się do nowej siedziby przy pl. Grzybowskim. Szurmiej przeprowadził Teatr przez najtrudniejsze momenty, wykształcił nowych aktorów dzięki powołaniu Studium Aktorskiego, przyciągnął nowych widzów.

Teatr Żydowski na czele z Dyrektor Gołdą Tencer, mimo wielu przeszkód, jak np. utrata stałej siedziby, funkcjonuje dalej, kontynuuje swoją misję, pamięta o przeszłości i patrzy w przyszłość.