95. rocznica śmierci patronki naszego Teatru Estery Rachel Kamińskiej.

Ester Rachel urodziła się prawdopodobnie 17 marca 1870 r. w Porozowie, w guberni grodzieńskiej, jako siódme dziecko Lei Sary i Chaima Jochanana Halperna. Sama Kamińska pisała o swoim ojcu:  „nie pamiętam, żeby miał jakiś konkretny zawód. Był luftmenszen – takim człowiekiem do wszystkiego i do niczego. Pamiętam, że żyliśmy w biedzie.” 

Jako dziecko uczyła się u żony rabina. Później pracowała jako opiekunka dzieci swojej siostry. Jako 12-latka przeniosła się do siostry do Warszawy i tam pierwszy raz zetknęła się z teatrem. Zaczęła uczęszczać na lekcje do aktora Józefa Goldschmidta. Miała też okazję poznać „ojca teatru żydowskiego” Abrahama Goldfadena podczas jego pobytu w Warszawie w 1885 roku.   

W tym czasie musiała podjąć pracę zarobkową, początkowo w Fabryce Tabacznej Braci Polakiewicz, a później w warsztacie parasolniczki i w fabryce obuwniczej przy Nowolipkach. Nie porzuciła marzeń o scenie. W 1892 r. zadebiutowała na scenie w roli Mirele w operetce Di Kiszefmacherin (jid. Czarodziejka)  Abrahama Goldfadena wystawionej przez „rosyjsko-niemiecką” trupę O. N. Olgińskiej. Rok później poślubiła kolegę z zespołu teatralnego Abrahama Izaaka Kamińskiego i niedługo potem wyruszyła z mężem oraz zespołem na występy na prowincji. Po latach wspominała: 

Nasza podróż zaczęła się w Zakroczymiu, a potem zjeździliśmy mnóstwo innych polskich miast i miasteczek. Graliśmy przede wszystkim w stajniach, na kilku deskach ułożonych na beczkach. Władza carska nie wyrażała zgody na granie w jidysz. Udawaliśmy zatem, że jesteśmy niemiecko-żydowskim zespołem, czyli niby graliśmy po niemiecku. Sztuki Goldfadena, Latajnera, Hurwica były opracowywane tak, aby brzmiały bardziej niemiecko.

Dopiero w 1905 r. carski zakaz został uchylony i na scenie pojawiły się przedstawienia w jidysz. W Teatrze Bagatela (przy ul. Bagatela) w Warszawie Kamińscy wystawili sztukę Chanele di nejtorin (jid., Chane szwaczka) Zygmunta Feinmana z Ester Rachel w roli głównej. Chociaż teatr był daleko od dzielnicy żydowskiej, przybyły na nią tłumy widzów.

Kamińska chciała stworzyć teatr wystawiający repertuar poważny, nie tylko „lekki, łatwy i przyjemny”. Miał to być teatr, którego podstawą był tekst na odpowiednim poziomie literackim. Kamińscy zaczęli więc wystawiać utwory współczesnych żydowskich twórców – Jakuba Gordina, Dawida Pinskiego, Icchoka Lejba Pereca, Szolema Alejchema. Sięgali też po obcojęzycznych pisarzy, takich jak Molier, Aleksander Dumas, Maksim Gorki czy Henrik Ibsen.

Zespół początkowo bez stałej sceny występował tam, gdzie go zapraszano. Często gościł na terenie Rosji, przez jakiś czas grał w Łodzi, a po powrocie do Warszawy – w Jardin d’Hiver przy ul. Chmielnej oraz w Elizeum przy Karowej. Kiedy w 1909 r. Kamiński postanowił wybudować własną scenę, Kamińska wyjechała akurat pierwszy raz na występy do Stanów Zjednoczonych, a 2 lata później wróciła tam ponownie. Za pieniądze z amerykańskich honorariów Kamińscy przebudowali gmach cyrku na Dynasach w Warszawie, który stał się ich siedzibą. Kontynuowali też wyjazdy na tournée. Grali w Londynie, Paryżu, Baku, ponownie na ziemiach rosyjskich. Kiedy w czasie I wojny władze rosyjskie ponownie zakazały gry w jidysz, Kamińscy występowali po rosyjsku. Po nagłej śmierci Kamińskiego w Łomży w 1918 r., Ester Rachel nie przerwała występów. Pochowała męża na miejscowym cmentarzu i ruszyła z zespołem w dalszą drogę grać na Litwie, na Ukrainie i w Rosji. Występowali na terenach, przez które przechodziły fronty wojny i co chwilę zmieniała się władza. Przez ponad rok występowali w sowieckiej Rosji, w państwowych teatrach Moskwy i Połtawy. W 1920 r. udało im się powrócić do Warszawy. W latach 20. XX w. Kamińska występowała trochę na prowincji, lub w Teatrze Central. Z czasem z powodu choroby musiała całkiem zrezygnować. Zmarła 25 grudnia 1925 r. w Warszawie i została pochowana w głównej alei na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej. 

Ester Rachel Kamińska była nie tylko aktorką teatralną, wystąpiła też w pięciu filmach niemych opartych na dziełach żydowskich dramaturgów – Mirele Efros (1912), Der umbakanter (jid., Nieznajomy, 1913), Di szchite (jid., Ubój, 1914), Di sztifmuter (jid., Macocha, 1914) oraz Tkijes kaf (jid., Ślubowanie, 1924). 

W 1955 r. została patronką Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie, którym do 1968 r. kierowała jej córka – Ida.